Profesor Józef  Burszta (17. 04. 1914 – 6. 07. 1987), etnolog, socjolog i historyk. Urodził się i wychował w trudnych warunkach w Grodzisku Dolnym w Rzeszowskiem, regionie o żywej kulturze ludowej -  jako dziecko mieszkał w chacie kurnej, a jednocześnie o aktywnym ruchu ludowym i rozbudzonych potrzebach edukacyjnych.

Po maturze w Liceum im. Bolesława Chrobrego w Leżajsku (1934) kształcił się w Wyższym Katolickim Studium Społecznym w Poznaniu w zakresie pracy społeczno oświatowej (1934-1936), następnie studiował socjologię na Uniwersytecie Warszawskim (1937-1939), jednocześnie pracując w Państwowym Instytucie Kultury Wsi. Z ramienia tego Instytutu wyjechał do Danii badając polskich emigrantów. W trakcie studiów i pracy słuchał wykładów i kontaktował się ze znanymi socjologami i etnologami: Tadeuszem Szczurkiewiczem, Janem Stanisławem Bystroniem, Stanisławem Poniatowskim i Józefem Chałasińskim.

 

Studia i pracę przerwała wojna. Profesor powrócił do rodzinnej wsi, zarabiał jako fotograf, prowadził tajne nauczanie i uczestniczył w podziemnym ruchu ludowym. Do Poznania przyjechał ponownie w roku 1945. Podjął pracę w Wojewódzkim Urzędzie Ziemskim. Jesienią tego roku ukończył studia socjologiczne na Uniwersytecie Poznańskim przedstawiając pracę magisterską „Biedota wiejska w strukturze społecznej wsi” napisaną pod kierunkiem prof. Tadeusza Szczurkiewicza.

 

Z Uniwersytetem Poznańskim Profesor Józef Burszta związał się w roku 1946 przyjmując obowiązki asystenta-wolontariusza w Katedrze Historii i Socjologii Wsi na Wydziale Rolniczo-Leśnym. Stopień naukowy doktora uzyskał w roku 1947 na podstawie pracy „Ruchliwość społeczna wsi małopolskiej”, której promotorem był również prof. Tadeusz Szczurkiewicz. Już jako adiunkt przechodzi do Katedry Socjologii Wydziału Humanistycznego, z której, po likwidacji studiów i placówek socjologicznych, przeniesiony został w roku 1951 do Katedry Historii Gospodarczej Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu. W latach 1954-1956 pracował na Uniwersytecie Łódzkim, w którym uzyskał stanowisko zastępcy profesora, a od roku 1955 docenta. Do Poznania, już na Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, powraca w roku 1956, aby objąć stanowisko stworzonego dla niego Zakładu Historii Kultury Materialnej przy Katedrze Etnografii. W rok później zostaje kierownikiem tejże Katedry, w latach 50. pracuje także dodatkowo w Instytucie Historii Kultury Materialnej PAN. Katedrą kierował do roku 1979. Na Uniwersytecie pełnił także funkcje dziekana Wydziału Filozoficzno-Historycznego (1962-1964) oraz sprawował urząd prorektora (1965-1967). Na emeryturę przeszedł w roku 1984, nadal jednakże prowadził seminaria i wykłady. Wykształcił 148 magistrów etnografii oraz wypromował 36 doktorów.

 

 

Główne kierunki działalności badawczej Profesora to kultura wsi polskiej oraz dzieje i stan polskiej etnologii. Wieś badał zarówno w perspektywie historycznej (m.in. cenne książki na temat karczmy i osadnictwa) jak i współczesnej, poprzez terenowe badania etnograficzne. Stworzył programy i zorganizował zespoły badawcze do prac terenowych nad kulturą ludową Wielkopolski (1956) oraz procesami adaptacji i integracji kulturowej osadników na ziemiach zachodnich i północnych (1959). Dobrze czuł się w terenie. Otwartość, życzliwość, znajomość realiów wiejskich sprawiały, że łatwo nawiązywał kontakty i zdobywał zaufanie. Wiele fotografował. Kulturę ludową, w której wyrósł, nie idealizował, traktował ją jako zjawisko o charakterze społecznym, zmienne w czasie i przestrzeni. Był pierwszym etnologiem polskim, który zwrócił uwagę na utratę przez kulturę ludową statusu żywej kultury środowiskowej i osiągnięciu przez wyselekcjonowane jej elementy pozycji dziedzictwa narodowego. Zwrócił się także ku badaniom przemian społeczno-kulturowych wsi, dla których laboratoryjne wręcz warunki znalazł na ziemiach zachodnich. Pozostawił wiele opracowań dotyczących etnologii: jej historii, kierunków metodologicznych oraz stanu współczesnego. Był rzecznikiem współpracy międzynarodowej etnologów i znacznie rozszerzył kontakty etnologów polskich z naukowcami z innych krajów europejskich.

Działalność organizacyjna Profesora przekraczała granice Uniwersytetu. Był członkiem władz Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, w jego ramach zorganizował w Poznaniu Redakcję Dzieł Wszystkich Oskara Kolberga (od 1961), redagował „Lud” (od 1969). Stworzył ośrodek koordynacji działalności etnologicznej i integracji etnologów oraz przedstawicieli nauk pokrewnych powołując Sekcję Etnografii Komitetu Nauk Socjologicznych PAN (1972), przekształconą w roku 1975 w Komitet Nauk Etnologicznych PAN. Był współorganizatorem i współredaktorem, razem z prof. Zenonem Sobierajskim, „Atlasu języka i kultury ludowej Wielkopolski” wydawanego przez Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Popierał regionalizm jako ruch ważny społecznie i kulturalnie, był współzałożycielem i przez wiele lat członkiem zarządu Wielkopolskiego Towarzystwa Kulturalnego. Pragnął współkształtować warunki i kierunki rozwoju kulturalnego kraju. Był członkiem Komisji Ekspertów w Ministerstwie Kultury i Sztuki, uczestniczył w historycznym Kongresie Kultury Polskiej w grudniu 1981 roku, został powołany do Narodowej Rady Kultury. Należał do ginącej formacji wielkich uczonych – humanistów pochodzenia chłopskiego, których zrodziła Galicja. Dzielił z nimi przekonanie o społecznych zadaniach i wartościach nauki.

 

Profesor zebrał wiele dowodów uznania międzynarodowego, ogólnopolskiego oraz ze strony środowisk naukowych i społecznych. Był laureatem Nagrody im. J. G. Herdera wręczonej w roku 1975 na Uniwersytecie Wiedeńskim, członkiem honorowym wielu towarzystw naukowych i społecznych, wyróżniony został wieloma odznaczeniami państwowymi i regionalnymi.

 

 

Grób Profesora znajduje się w Alei Zasłużonych cmentarza junikowskiego w Poznaniu. Pamięć o nim utrwalona została nazwaniem jego imieniem ulicy w Poznaniu oraz sali wykładowej w Collegium Historicum Uniwersytetu. Poświęcono mu oddzielne tomy czasopism i prac zbiorowych, wznawiane są i wydawane z rękopisów jego prace.

 

                                                                                                                                                                                  Opracowanie: Zbigniew Jasiewicz